स्त्री आणि इस्लाम हा जगभरात  सदैव  एक चर्चेचा  विषय राहिला आहे

19 ऑक्टोबर 2021 हा  अल्लाहच्या अंतिम  पैगंबर मुहम्मद (सल्ल.) यांचा स्मृतीदिवस होता. या निमित्ताने, स्त्रियांप्रती त्यांच्या   उपकारांचे अन्वेषण करूया. सातव्या शतकात स्त्रीयांची दडपशाही सामाजिक मान्यता पावलेली होती तेव्हा  मुहम्मद (सल्ल.) स्त्री  अधिकारांचे मशाल वाहक म्हणून कसे पुढे आले हे समजून घेण्यासठी हदीस च्या पुस्तकांचे ज्ञान घेणे आवश्यक आहे. ज्यात त्यांच्या जीवनाची गाथा आम्हाला मिळते. मुहम्मद (सल्ल.) स्वतः अनाथ होते.  ज्यांनी आपल्या जन्मापूर्वीच वडिलांना  गमावले. त्यांचे  पालनपोषण दायी हलीमा सादिया यांनी केले. इस्लाममध्ये दायीला विशेष  दर्जा दिला गेलेला आहे. पैगंबर मुहम्मद (सल्ल.) यांनी जेव्हा त्यांच्या दायी म्हणजेच पालक मातेची मुलगी शैमा एकदा त्यांना भेटली तेव्हा त्यांनी तिचे स्वागत केले, तिच्यासाठी आपली शॉल अंथरली आणि तिला  आपल्या शेजारी बसवले. 

तारूण्यात प्रवेश करताच मुहम्मद (सल्ल.) यांनी वयाच्या 25 व्या वर्षी पहिले लग्न  एका वयस्कर विधवा महिलेशी केले ज्यांचे  वय 40 वर्ष होते. त्यांचे नाव खतिजतुल कुब्रा (रजि.) असे होते.  बहुपत्नीत्व ही त्याकाळाची  एक सामान्य स्थिती असली तरी मुहम्मद (सल्ल.) आपल्या पत्नीच्या सोबतीत तिच्या  मृत्यूपर्यंत, एकपात्री विवाहात वावरले, तेही आपल्या वयाच्या पन्नास वर्षापर्यंत. खतिजतुल कुब्रा (रजि.) ह्या अरबी कबिल्यांमधील एक व्यावसायिक महिला होत्या. ज्यांनी मुहम्मद (सल्ल.) ह्यांनी त्यांच्या व्यावसायामध्ये मदत केली. 

इस्लामने अमर्याद  बहुपत्नीत्वाची प्रथा बंद केली आणि काही अटी आणि शर्तींच्या आधीन केले. बहुपत्नीत्वसाठी कुरआनमध्ये जे श्लोक अवतरित झाले ते परित्या्नत्या, विधवा आणि घटस्फोटित महिलांच्या बरोबर विवाह करून त्यांच्या जीवनाला आधार म्हणून देण्यासाठी पण  ह्या अटीवर की सगळ्या पत्नींना   समान वागणूक आणि दर्जा मिळावा आणि जर तुम्हाला भीती वाटते  की तुम्ही त्यांना  न्याय देऊ शकणार नाही, तर एक पत्नीवरच थांबा. (कुरान 4: 3)

अशाप्रकारे आपण पाहतो की,  पैगंबर (सल्ल.) यांचे पुढील सर्व  विवाह एकतर राजकीय संबंध मजबूत करण्यासाठी  किंवा विधवेला आश्रय देण्यासाठी  होते. त्यांच्या  दत्तक मुलाच्या घटस्फोटीत पत्नीबरोबर त्यांचे लग्न हे  ईश्वराच्या आज्ञेनुसार, अज्ञानाची परंपरा मोडून काढण्यासाठी होते. त्या काळी दत्तक मुलाला खऱ्या मुलाची मान्यता मिळायची.

प्रेषित मुहम्मद सल्ल. यांनी फक्त एका अशा मुलीबरोबर विवाह केला ज्या कुमारी होत्या. त्यांचे नाव हजरत आयशा (रजि.) होते. हजरत आयशा रजि. हदीसच्या महान विद्वान म्हणून ओळखल्या जातात. मुहम्मद (सल्ल.) यांनी त्यांना धार्मिक प्रश्नांवर इतर लोकांबरोबर सल्लामसलत करण्याचा अधिकार दिला होता  जो की पैगंबर (सल्ल.) यांच्या पर्दा फरमावल्यानंतर सुद्धा आचरणात होता. ह.आयशा (रजि.) ह्यांनी  इस्लाममधील फिख (न्यायशास्त्र) ची पहिली शाळाही उघडली.

ह.आयशा (रजि.) आणि मुहम्मद (सल्ल.) ह्यांचा संबंध इतका मोहक होता की ते  एकत्र  खेळत, एकाच पात्रातून पाणी पीत आणि सतत एकमेकांबरोबर  गोड शब्दांची  देवाणघेवाण करत. मुहम्मद (सल्ल.) आणि त्यांची पत्नी ह.आयशा (रजि.) यांची एकदा झालेली एकत्रित धावण्याची स्पर्धा इस्लामी इतिहासात प्रसिद्ध आहे. एकदा, जेव्हा एका माणसाने ह. आयशा (रजि.) यांना विचारले की पैगंबर (सल्ल.) घरात काय करतात? त्यावर ह. आयशा (रजि.) यांनी  उत्तर दिले की, ते आपल्या कपड्यांना रफू करतात, घरकामात  व्यस्त असतात.  जनावरांची देखभाल करतात  आणि बाजारातून  घरासाठी साहित्य खरेदी करून आणतात. आपल्या फाटलेल्या  बुटांना  ते स्वतः शिऊन घेतात. ते  पाण्याच्या बादलीला  दोरी बांधतात, उंटाना  सुरक्षित बांधतात आणि पीठ मळतात. (बुखारी)

पुरूषांना त्यांनी त्यांच्या पत्नींबद्दल जे मार्गदर्शन केले ते खालीप्रमाणे :

 ’’तुमच्यात सर्वात चांगला तो  आहे जो आपल्या पत्नींबरोबर चांगला आहे आणि मी तुम्हा सर्वांपेक्षा आपल्या पत्नीबरोबर सर्वात जास्त चांगला आहे’’ (तिर्मिजी)

’’अल्लाहच्या प्रसन्नतेसाठी   तुम्ही जे काय खर्च  करता त्याच्यासाठी तुम्हाला बक्षीस मिळेल मग तो  आपल्या पत्नीच्या तोंडात घातलेला एक घास ही का असेना’’  (बुखारी)

पत्नींच्या आब्रू च्या  संरक्षणाबाबत, पैगंबर (सल्ल.) यांनी म्हटले की, ’’ त्या व्यक्तींचा समावेश सगळ्यांत वाईट लोकांमध्ये होईल जे आपल्या पत्नींबरोबरचे व्यवहार दुसऱ्यांसमोर उघड करतात.’’   ( मस्नद अहमद)

इस्लामी इतिहासामध्ये ह. मुहम्मद (सल्ल.) आणि त्यांची मुलगी ह. फातिमा (रजि.) ह्या दोघांमधील  अपार  स्नेहाच्या अनेक घटना नमूद आहेत. जेव्हा त्या ह. मुहम्मद (सल्ल.) यांच्या खोलीत प्रवेश करायचे तेव्हा त्यांच्या कपाळाचे चुंबन घ्यायचे, त्यांचा हात पकडून त्यांना आपल्या जागेवर बसवायचे.

ह. पैगंबर (सल्ल.) म्हणत, ’’फातिमा माझा एक भाग आहे आणि जो कोणी तिला त्रास देईल तो मला त्रास देईल’’ (बुखारी 3767)

फक्त आपल्या कुटुंबातील  स्त्रियांनाच नाही तर   सामान्य स्त्रियांचा  सुद्धा दर्जा   पैगंबर   (सल्ल.) यांनी उंचावला. त्यांना समाजात  समान अधिकार आणि सन्मान प्रदान केला. त्यांनी  त्यावेळी प्रचलित असलेली स्त्रीभ्रूण हत्येची प्रथा नष्ट  केली. लोकांना  परलोकांत  न्यायाच्या दिवशी  होणाऱ्या या अपराधाच्या शिक्षेची  आठवण   करून दिली, जेव्हा  सर्वशक्तिमान ईश्वर सर्वांना आपल्या कर्मांचा हिशोब देण्यासाठी जमा करेल. ’’आणि जेव्हा प्राण (शरीरांशी) जोडले जाती आणि जिवंत गाडलेल्या मुलीला विचारले जाईल की तू कोणत्या अपराधापायी ठार केली गेली? आणि जेव्हा  कर्मनोंदी उघडल्या जातील आणि जेव्हा आकाशाचा पडदा दूर केला जाईल आणि जेव्हा नरकभडकविले जाईल आणि जेव्हा स्वर्ग जवळ आणला जाईल, त्यावेळी प्रत्येक माणसाला कळेल की तो काय घेऊन आला आहे (कुरआन 81: आयत नं. 7-14) 

प्रेषित सल्ल. यांनी मुलींना  आपल्या पसंदीच्या लग्नासाठी  संमती दिली 

’एकदा एक मुलगी प्रेषित (सल्ल.) यांच्याकडे तक्रार करत आली की तिच्या वडिलांनी  तिला  आपल्या भाच्याबरोबर  लग्न  करायला   भाग पाडले, हे जाणून सुद्धा कि ती त्याला पसंत करत नाही.  पैगंबर (सल्ल.) यांनी वडिलाला बोलावले आणि मुलीला प्रस्तावित विवाह स्वीकारण्यास किंवा नाकारण्यास स्वातंत्र्य दिले. त्यानंतर तिने स्वतः ते लग्न मान्य केले  आणि म्हटले,’’ हे अल्लाहचे दूत. माझ्या वडिलाने   जे केले ते मी स्वीकार केले आहे ; तरीही मला स्त्रियांना हे दाखवून द्यावयाचे होते  की वडिलांचा  या बाबतीत अधिकार  नाही.’’(अबू दाऊद)

स्त्रियांना घटस्फोट घेण्याचा अधिकार दिला :

एकदा थबीत नावाच्या एका गृहस्थाची पत्नी  बीकैस ने प्रेषित (सल्ल.) यांना  तिच्या पतीकडून  घटस्फोटाची विनंती केली. पैगंबर (सल्ल.) यांनी   तिला लग्नाच्या वेळी जे महेर म्हणून भेट दिले होते ते परत करायला सांगितले तिने ही अट मान्य केली आणि तिला खुला मिळाला. 

महिलांच्या आब्रूचे  रक्षण करण्यासाठी   आणि त्यांच्यावर खोटे आरोप टाळण्यासाठी  अल्लाहने    कुरआनमध्ये   दिलेल्या  आदेशानुसार  साक्ष देण्याची कडक अट लागू केली.

’’तुमच्या स्त्रियांपैकी ज्यानी व्यभिचार केला असेल त्यांच्यासंबंधी आपल्यापैकी चार पुरुषांची साक्ष घ्या व जर चार पुरुषांनी साक्ष दिली तर त्यांना घरात बंद करून ठेवा येथ पावेतो की त्यांना मृत्यू येईल अथवा अल्लाह त्यांच्यासाठी काही मार्ग काढील.’’  (4:15)

  महिलांच्या   ह्नकासाठी  जे प्रावधान आज मान्य केले  गेले आहेत, इस्लामने सातव्या शतकातच ते तिला  देण्याचे   पाऊल उचलले. कोणत्याही व्यक्तीच्या मृत्यूनंतर त्या व्यक्तीच्या वारसा हक्कात पूर्वी महिलांना वाटा मिळत नव्हता व आजही मिळत नाही. मात्र सातव्या शतकातच प्रेषित मुहम्मद सल्ल. यांनी अशी काही सामाजिक सुधारणा केली की, मृत व्यक्तीच्या महिला वारसदारांना सुद्धा वारसाहक्क मिळण्यास सुरूवात झाली. पुरुष  आणि स्त्रियांना जरी  वारसामध्ये   भिन्न हिस्से आसले  तरी  समाजांत पुरुष आणि स्त्रियांची   स्थिती आणि भूमिका लक्षात घेऊन हे समभाग न्याय्य कुरआनद्वारे अवतरित झाले आहेत . पवित्र कुरआन  मध्ये   ईश्वराची  आज्ञा म्हणून हे उघड झाले  कि पुरुष आणि स्त्री दोघांना वारशात वाटा आहे.

‘‘पुरुषांसाठी त्या संपत्तीत वाटा आहे जी आई-वडील आणि जवळच्या नातेवाईकांनी मागे ठेवली असेल आणि स्त्रियांसाठीही त्या संपत्तीत वाटा आहे जी आई-वडील आणि जवळच्या नातेवाईकांनी मागे ठेवली असेल, मग ती कमी असो अथवा जास्त, हा वाटा (अल्लाहकडून) ठरविलेला आहे.  ( कुरआन 4:7)    – (उर्वरित आतील पान 7 वर)

प्रेषित  मुहम्मद (सल्ल.) यांनी   या शब्दांत  चेतावणी देऊन  या आज्ञेची अंमलबजावणी केली. ’’जर एखाद्या माणसाने आयुष्यभर स्वर्ग प्राप्तीसाठी योग्य अशा लोकांसारखे काम केले, पण   मरता मरता आपले जीवन चुकीच्या मृत्यूपत्राने  संपवले , तर त्याला नरकात  घातले जाईल.’’ (इब्न कसीर, खंड 2, पृ. 218.) ही एक भयानक चेतावणी आहे ज्यात ईश्वराच्या वारशाच्या कायद्यांबरोबर छेडछाड करणाऱ्याला ईश्वराने आपल्या  पुस्तकात   स्पष्टपनांने दिलेल्या कायदेशीर मर्यादांचे उल्लंघन करणाऱ्याला लोकांना अनंत शिक्षेचा इशारा दिला. 

स्त्रियांच्या हक्कांबद्दल त्यांच्या आणखीन ही काही   शिकवणी आहेत : ’’महिलांना मशिदीत जाण्यापासून रोखू नका’  (मुस्लिम). ज्याला मुलगी आहे  आणि तो तिला  जिवंत पुरत नाही , तिची   विटंबना करत नाही , किंवा मुलाला  तिच्यापेक्षा जास्त  प्राधान्य देत नाही , अल्लाह त्याला स्वर्गात प्रवेश  देणार. (अबू दाऊद). ज्ञान मिळवणे हे मुस्लिम पुरुष आणि स्त्रीचे कर्तव्य आहे. (इब्ने माजा)

आईबद्दलच्या वागणुकीचा  उल्लेख केल्याशिवाय लेखन पूर्ण होऊ शकत नाही जिच्याबद्दल पैगंबर (सल्ल.) यांनी सांगितले  कि,’’ चांगल्या वागणुकीच्या बाबतीत माता सर्वात प्रथम  पदावर आहे आणि पुढील दोन पदांवर सुद्धा तिचे पद प्रथमच राहते  त्यानंतर चौथ्या स्थानावर वडिलांचे पद आहे.  (बुखारी)

अशाप्रकारे   आपण पाहतो की, ईश्वराचे अंतिम प्रेषित मुहम्मद (सल्ल.) यांनी स्त्री आणि पुरूष या दोघांनाही समान वागणूक देणारी एक परिपूर्ण अशी जीवनशैली दिली आहे जी फक्त  महिलांना सामाजिक स्थान प्रदान करत नाही तर त्यांची  समाजात सामाजिक जागाही सुनिश्चित करते.