इस्लामने अगदी स्पष्ट आदेश जकात कशी जमा करावी आणि कशी खर्च करावी याबद्दल दिलेले आहेत. जकातव्यतिरिक्त दानधर्म करण्यास प्रत्येकजण स्वतंत्र आहे. हे स्वातंत्र्य जकातसाठी दिले गेलेले नाही. या बाबतीत जकातचे व्यवस्थापन हे नमाज सामुदायिकरित्या कायम करण्यासारखे आहेत. ही सामुदायिक व्यवस्था आहे. इस्लामी शासन आपल्या महसूल खात्यातर्फे जकात गोळा करते आणि गरजूंना त्याचे वाटप करते. शासनाला जकात देणे अनिवार्य आहे. कुरआन जकात कुणासाठी खर्च करावी हे तपशीलाने सांगत आहे आणि जकातच्या खर्चाचा खातेवाटप स्पष्ट देत आहे. जे जकातसाठी काम करतात त्यांचा विशेष उल्लेख कुरआन करीत आहे. कुरआनच्या स्पष्टीकरणानुसार जकात गोळा करणे आणि वाटप करणे ही शासनाची धार्मिक जबाबदारी आहे आणि हे इस्लामी व्यवस्थेचे एक महत्त्वाचे अंग आहे. हदीसमध्ये अनेक वेळा याबाबत उल्लेख आलेला आहे.

जकातची सामुदायिक व्यवस्था खालील कारणांमुळे आवश्यक आहे.

१) हे इस्लामच्या तत्त्वानुसार आहे. इस्लाम स्वभावतः सामुदायिक आहे. इस्लाम जगाला जे देऊ इच्छितो, ते त्याच्या सामुदायिक व्यवस्थेतूनच शक्य आहे. यामुळे मुस्लिम समाज एक शिस्तबध्द आणि योजनाबध्द जीवन कंठत राहतो.

२) गरीबांची मदत करून त्यांचे कल्याण करणे, इस्लामचे रक्षण इ. अत्यावश्यक गोष्टी आहेत, परंतु श्रीमंत लोकांचा या बाबींकडे हलगर्जीपणा नजरेआड करता येण्यासारखा नाही. म्हणूनच जकात गोळा करण्याची जबाबदारी शासनाकडे देऊन इस्लाम या हक्कांची अंमलबजावणी पूर्ण रूपात करू इच्छितो.

जेथे इस्लामी शासन नाही तेथे सामुदायिक व्यवस्था यासाठी कार्यरत राहणे आवश्यक आहे. नमाजला कायम करणे, विशेषतः जुमा (शुक्रवार) आणि दोन ईदच्या वेळी नेतृत्व हे त्या नमाजचे शासनकर्त्याने करणे अपेक्षित आहे. याचा अर्थ असा नाही की नेता गैरहजर असल्यास प्रत्येकाने नमाज स्वतंत्र्यरित्या अदा करावी. समाजातील लोकांनी एखादा इमाम नियुक्त करून अशा स्थितीत सामुदायिक नमाज अदा करावी. जकातसाठीसुध्दा हीच अट आहे. इस्लामी शासन अस्तित्वात जरी नसले तरी जकातची व्यवस्था सामुदायिकरीतीने होणे आवश्यक आहे. मशिद बांधण्यासाठी मुस्लिम समाज जसा एकत्र येतो आणि नमाजसाठी इमाम नियुक्त करून सामुदायिक नमाज अदा केली जाते त्याचप्रमाणे त्यांनी जकात गोळा करण्यासाठी आणि जकात वितरण करण्यासाठी सामुदायिक व्यवस्था करावी. त्यासाठी ‘‘बैतुलमाल’’ (लोककोषागार) स्थापन करून मुस्लिम समाजात जकातचे व्यवस्थापन करावे. इस्लामी शासन जेथे नसेल तेथे अशा संस्था जकातचे हेतु साध्य करण्यास सहाय्यक ठरतात. अशी व्यवस्था ज्या मुस्लिम समुदायात केली नसेल तर ते सर्वजण चूक करत आहेत. एक धार्मिक अपराध करीत आहेत.

जकातसाठी शब्दावली: धार्मिक शब्दावलीत जकातसाठी आणखी दोन संज्ञा (नाव) वापरात आहेत. एक ‘‘सदका’’ (दान) आणि ‘‘इनफाकफी सबीलिल्लाह’’- अल्लाहच्या नावाने खर्च करणे. या दोन्हींचा येथे विचार करू या. ‘सदका’ या शब्दाची व्युत्पत्ती ‘सिदक’ या शब्दाने झालेली आहे. ज्याचा अर्थ सदाचार व देण्यासाठी गंभीर असा होतो. हे दोन्ही गुण त्या व्यक्तीमध्ये आहेत हे सिध्द होते. तसेच ‘‘इनफाकफी सबीलिल्लाह’’म्हणजे अल्लाहच्या नावाने म्हणजे अल्लाहच्या सेवेत खर्च करणे. जकात आणि दान देण्याचे अंतिम ध्येय अल्लाहची प्रसन्नता प्राप्त करणे आहे. जकात अल्लाहच्या नावानेच दिली जाते हे त्याच्या मूळ हेतूमुळे कळून येते. म्हणून ही तिन्ही शब्दावली एकाच वास्तवतेची असून त्याचे हे तीन घटक आहेत.

कुरआनने मात्र ही तिन्ही नावं एकाच अर्थाने वापरली आहेत. जकात, सदका (दान) आणि अल्लाहच्या नावाने खर्च करणे इ. अल्लाहच्या प्रसन्नतेसाठीच केले जाते. हे गौण आहे की तिन्हींपैकी एखाद्या रूपात खर्च केला जात असेल. म्हणून कुरआन आणि हदीसमध्ये खर्च करण्याच्या हेतु आणि ध्येय यावर लक्ष दिले गेले आहे आणि वैधानिकतेकडे दुर्लक्ष केले गेले आहे. इस्लामच्या कायद्यानुसार जकात देणे सधन मनुष्यासाठी आवश्यक आहे आणि कायद्याने बंधनकारक आहे. परंतु सदका (दान) आणि अल्लाहच्या नावाने खर्च करणे ऐच्छिक आहे.