कुरआनचे अध्ययन केल्यास लक्षात येते की, अल्लाह जो विश्वाचा निर्माता, मार्गदर्शक व सर्वांचा पालनकर्ता आहे, केवळ तोच आराध्य आहे, या तत्त्वाची पुन्हा पुन्हा जाणीव करून देण्यात आली आहे. हीच बाब मानवी मनावर बिबविण्याचे आटोकाट प्रयत्न करण्यात आले आहेत. कुरआनने ईश्वराचे अस्तित्व पटवून देण्यापेक्षा तोच सर्वांचा पालनकर्ता असून केवळ तोच आराध्य आहे या तत्त्वाची पुष्टी केली आहे. नास्तिकतेबाबत कुरआनात विशेष चर्चा नाही, मात्र अनेकेश्वरवादाचे अनेक श्लकां (आयतीं) द्वारा खंडन करण्यात आले आहे. ईश्वरासह इतरांनाही आराध्य मानण्यासंदर्भात लोक चार प्रकारच्या चुका करतात.
१) ईश्वरासोबत इतरांची आराधना करणे.
२) ईश्वरीय गुण इतरांना प्राप्त असल्याबाबत श्रद्धा बाळगणे.
३) ईश्वरासमान इतरांनाही शक्ती वा सामर्थ्य प्राप्त असते, अशी श्रद्धा बाळगणे.
४) ईश्वराचे हक्क इतरांना बहाल करणे.
१) ईश्वरासोबत इतरांना आराध्य मानण्याचे ठळक उदाहरण द्यायचे झाल्यास ख्रिस्ती धर्मीयांचा उल्लेख करता येईल. ते येशु ख्रिस्तांना ईश्वर-पुत्र मानतात. ईश्वर कोणत्याही सजीव प्राण्याचे रुप घेऊन अवतार धारण करतो, ही कल्पनाच मुळी फोल आहे. ईश्वर जो संपूर्ण विश्वाचा सृजनकर्ता आहे, तो एका माणसाचे रूप धारण करील, ही बुद्धीस न पटणारी बाब आहे. ईश्वराचा पुत्र मानणे म्हणजे माणसाला ईश्वराचा दर्जा देण्याचा अनेकेश्वरवादी दृष्टीकोन आहे. अशाच प्रकारे अनेकेश्वरवादी देवदूतांना ईश्वराच्या मुली मानतात. राम हा ईश्वराचा अवतार होता असे, मानणेही अनेकेश्वरवादी श्रध्देचे उदाहरण आहे.
२) ईश्वरीय गुण इतरांनाही प्राप्त असतात असे मानणे हाही अनेकेश्वरवादाचा प्रकार आहे. ईश्वर संपूर्ण विश्वातील प्रत्येकाचे म्हणणे ऐकत असतो. ईश्वराला संपूर्ण विश्वातल्या सर्व गोष्टींचे ज्ञान प्राप्त आहे. जगाच्या पाठीवरून कोणत्याही कानाकोपऱ्यातून दिलेली आरोळी त्यास ऐकू येते. तो एकाच समयी सर्वकाही बघू शकतो. ईश्वर सर्वकाही एकाच वेळी पाहू शकतो, ऐकू शकतो, समजू शकतो, अशा प्रकारे दुसऱ्या शक्ती वा व्यक्तींनाही पाहता येते, ऐकता येते, सर्वकाही समजते असे मानणे म्हणजे एकेश्वरवादास नाकारणे होय. एखादी व्यक्ती बिछाण्यावर पडल्या पडल्या एखाद्या महापुरुषाला (संत-साधूला) मदतीकरिता हाक देत असेल, तर तो ईश्वरीय गुण त्या महात्म्यासही प्राप्त आहे असे तो समजत आहे, असा अर्थ निघतो.
३) अशाच तऱ्हेने जे अधिकार ईश्वरास प्राप्त आहेत ते मानवासही प्राप्त आहेत, असे मानणे म्हणजे मानवाची ईश्वराशी बरोबरी करणे मानले जाईल. ईश्वर सर्व प्राण्यांचा भाग्यविधाता आहे. ईश्वराने मनुष्याला जे काही दिले आहे त्यात कोणीही कमी-जास्त फरक करू शकत नाही. ईश्वराच्या इच्छेविरुद्ध कोणीही कोणास ठार करू शकत नाही व ईश्वर एखाद्याला ठार करू इच्छित असेल तर त्याला जगातल्या सर्व शक्ती एकत्र येऊनही वाचवू शकत नाहीत. माणसाने ईश्वराचे अधिकार इतर शक्तींनासुद्धा प्राप्त आहेत, असा विश्वास बाळगणे फार मोठी चूक आहे. ईश्वरीय गुण इतरांनाही प्राप्त असतात, ईश्वर इतर सजीवांचे रूप धारण करतो, ईश्वराचे अधिकार इतर शक्तींनाही प्राप्त असतात या धारणे वा श्रध्देमुळेच माणसे अनेकेश्वरवादी होऊन ईश्वरेतरांची पूजा-अर्चा वा उपासना करण्याची चूक करतात. मनुष्य त्याच शक्ती वा व्यक्तीची उपासना करतो जिच्यापासून त्याचे भाग्य निश्चित होण्याची त्याला शक्यता वाटते. जर त्याच्या मनात दृढ विश्वास असेल की, ईश्वराव्यतिरिक्त इतर कोणत्याच शक्तीला ईश्वरासारखे सामर्थ्य व अधिकार प्राप्त नाही तर तो अनेकेश्वरवादाकडे वळणार नाही.
४) उपरोक्त तिन्ही कारणांमुळे मनुष्य अनेकेश्वरवादाकडे वळतो. माणसांनी ईश्वराची उपासना करायला हवी, त्याच्यासमोर नतमस्तक व्हायला हवे, पण चुकीच्या धारणांमुळे तो इतरांची उपासना करू लागतो. कुरआनच्या शिकवणीनुसार, ईश्वराव्यतिरिक्त दुसरा कोणीच आराध्य वा उपास्य होऊ शकत नाही. ईश्वर सर्वकाही ऐकतो, सर्वकाही पाहतो, तो सर्वज्ञ आहे व तोच सर्वशक्तिमान आहे, तोच प्रार्थना ऐकू शकतो, प्रार्थना मान्य करू शकतो. म्हणून त्याचे दासत्व स्वीकार करायला हवे. त्याचीच उपासना करायला हवी. कुरआनात बऱ्याच वेळा याच बाबींचा उल्लेख केला गेला आहे. उद्देश्य हाच की, मनुष्याने ईश्वराशिवाय दुसऱ्या कोणासही पूज्य (आराध्य) मानू नये.
ज्याप्रमाणे आराध्याच्या बाबतीत माणूस चूक करतो, तसाच तो पालनकर्त्याच्या बाबतीतही चूक करतो. ‘रब’ म्हणजे पालनकर्ता. ‘इलाहा’ व ‘रब’ (आराध्य व पालनकर्ता) या दोन्ही संज्ञाच्या बाबतीत मानवाने चुकीच्या धारणा निर्माण करून ईश्वरनिर्मित व ईश्वराद्वारेच अस्तित्वात असलेल्या सजीव व निर्जीवांना उपास्य मानले आहे.
पालनकर्त्याबाबत चुकीचा समज
लोक समजतात ईश्वराव्यतिरिक्त इतरही शक्ती अन्नपुरवठा करतात, पालनपोषण करतात, आरोग्य व सुदृढ देहयष्टी देतात, म्हणून ते त्यांची उपासना करू लागलेत. मानवाने पालनकर्त्या ईश्वराचे पालनपोषणाचे श्रेय इतरांशी निगडीत केले, कारण ते त्यांना अनन्यसाधारण शक्ती व सामर्थ्यांचे धनी वाटतात. काही लोकांना देवदूत तर काहींना माणसे, काहींना ग्रह तर काहींना नक्षत्र, जनावरे, वृक्ष मानवाचे हितकर्ते व मानवाच्या गरजा पुरविणारे वाटतात. काही तर माणसांनाच माणसाचे पालनकर्ते मानतात. सम्राट नमरुद इराकचा शासक होता, सर्व शक्ती त्याच्या हातात एकवटली होती. म्हणून तो स्वतःला तेथील जनतेचा पालनकर्ता समजू लागला. म्हणून इब्राहीम (अ.) यांनी त्यास म्हटले की, माझा पालनकर्ता जीवनदाता आहे व जीवनाचा अंतही करणारा आहे. नमरुद उत्तरला, ‘‘मीही ज्याला हवे त्याला जीवित ठेवतो व नको असेल त्याला मारून टाकतो.’’ मग इब्राहीम (अ.) यांनी सांगितले,‘‘माझा ईश्वर पूर्वेकडून सूर्याचा उदय करतो, तू असे कर की सूर्योदय पश्चिमेकडून करून दाखव.’’ नकारवादी नमरुद निरुत्तर झाला. त्याला ठाऊक होते की, तो स्वतः जगाचा पालनकर्ता नाही. तरीही त्याने लोकांचा पालनकर्ता असण्याचा हट्ट सोडला नाही.
याचप्रमाणे किग फारोह (फिरऔन) ची कथा आहे. फारोहने जाहीर केले होते की, तो सर्वांत मोठा पालनकर्ता आहे. कारण त्याचे संपूर्ण इजिप्तवर वर्चस्व होते. मात्र एकेश्वरवादात पालनकर्त्याचा सहकारी किवा भागीदार नसतो, म्हणून कुरआनात ईश्वरास बऱ्याच ठिकाणी पालनकर्ता संबोधिले गेले आहे. उद्देश हाच की, मानवाच्या मनावर ही बाब खोलवर रुजविली जावी की, ईश्वरच सर्वांचा पालनकर्ता व आराध्य आहे व त्याच्याव्यतिरिक्त साऱ्या मानवजातीचा इतर कोणीही पालनकर्ता नाही व आराधनेस पात्रही नाही. निश्चितच याच दृढ श्रद्धाभावनेने संपूर्ण मानवजातीचे कल्याण व उत्कर्ष साधता येईल.