ज्ञानेंद्रियांवर विश्वास करून मनुष्य जेव्हा या प्रश्नासंबंधी एखादे मत निश्चित करतो तेव्हा अशा विचारसरणीच्या अगदी स्वाभाविक तगाद्यामुळे तो या निष्कर्षापर्यंत येतो की सृष्टीची ही संपूर्ण व्यवस्था म्हणजे अचानकपणे या प्रकटित उत्पत्तीची धामधूम होय. तिच्या उत्पत्तीमागे कोणतेही उद्दिष्ट किंवा हेतू दडलेला नाही, उगीचच या सृष्टीव्यवस्थेने आकार घेतला आहे, उगीचच तिची वाटचाल होत आहे आणि उगीचच फलनिष्पत्तीविना ती अंत पावणार आहे. या सृष्टीव्यवस्थेचा कोणी स्वामी दिसत नाही, म्हणून एक तर त्याचे अस्तित्व असू नये व असले तरी मानवी जीवनाशी त्याचा कोणताही संबंध नाही. मानव एक प्रकारचा प्राणी आहे. कदाचित योगायोगानेच तो येथे उत्पन्न झाला आहे. त्याला कोणी निर्माण केले आहे की तो स्वत:च निर्माण झाला आहे, काही कळत नाही. असो, या प्रश्नांशी काही एक कर्तव्य नाही. आम्ही केवळ हेच जाणतो की, मानव पृथ्वीवर आढळतो, तो काही इच्छा व वासना बाळगतो, त्यांच्या पूर्ततेसाठी त्याची प्रकृती आतून जोर लावित असते, मानव काही सामथ्र्य आणि इंद्रिये व अवयव बाळगतो. ती इच्छा व वासनापूर्ततेची साधने बनू शकतात, त्याच्या सभोवती भूतलावर अमाप व अगणित सामग्री पसरलेली आहे, तिच्यावर मानव आपल्या अवयवांचा व कुवतींचा उपयोग करून आपल्या इच्छेची पूर्तता करू शकतो, म्हणून मानवाच्या कुवतींचा याशिवाय अन्य कोणताही उपयोग नाही की, त्याने आपल्या इच्छा व गरजांना कमाल पातळीने पूर्ण करावे. या जगाची योग्यता याशिवाय अन्य काहीच नाही की, ते लुटालुटीचे एक ताट आहे व ते यासाठी पसरले आहे की, मानवाने त्यावर ताव मारावे. वरती कोणीही शासक नाही, ज्यासमोर मानवाला जाब द्यावयाचे असावे. कोठे ज्ञानाचे उगमस्थान आणि मार्गदर्शनाचे मूलस्त्रोतही नाही की, जेथून मनुष्याला आपल्या जीवनासाठी नियम मिळू शकावेत, म्हणून मानव एक स्वतंत्र आणि बेजबाबदार प्राणी आहे. स्वत:साठी कायदे बनविणे आणि आपल्या कुवतींचा उपयोग ठरविणे, तसेच अस्तित्वात असलेल्या इतर सृष्टीशी आपले वर्तन ठरविणे हे त्याचे स्वत:चे काम आहे. त्याच्यासाठी एखादे मार्गदर्शन आहे तर ते पशुप्र्राण्याच्या जीवनात, दगडांच्या आत्मवर्जनात किंवा स्वत:च्या ऐतिहासिक अनुभवात आहे. त्याला एखाद्यासमोर जाब द्यावयाचा असेल तर त्याच्या स्वत: समोर किंवा त्या सत्तेसमोर जी स्वत: मानवामधूनच उत्पन्न होऊन लोकांवर आरूढ झाली असेल. जीवन जे काही आहे ते केवळ ऐहिक जीवन आहे. कर्माची जी काही फळे आहेत ती याच जीवनाच्या मर्यादेत आहेत, म्हणून योग्य अयोग्य, उपयुक्त आणि हानिकारक, घेण्याचा व त्याज्य करण्याचा निर्णय केवळ त्याच फळांना विचारात घेऊन घेतला जाईल जे या जगात प्रकट होणार आहेत.
असा हा संपूर्ण जीवनासंबंधी एक दृष्टिकोन आहे. यात जीवनाच्या सर्व मूलभूत प्रश्नांचे उत्तर केवळ ज्ञानेंद्रियविषयक निरीक्षणाने दिले गेले आहे. या उत्तरांचा प्रत्येक भाग दुसऱ्या भागाशी कमीतकमी तार्किक संबंध आणि स्वाभाविक अनुकूलता जरूर राखतो. त्यामुळे मनुष्य जगात एक समतल व एकरूप वर्तन अंगिकारू शकतो, याचा विचार न करता की हे उत्तर व त्यामुळे निर्माण होणारे वर्तन आपल्या जागी चूक आहे की बरोबर. आता या उत्तराच्या आधारावर मनुष्य जगात जे वर्तन अंगिकारतो त्या वर्तनावर एक दृष्टिक्षेप टाकू या.
वैयक्तिक जीवनात या दृष्टिकोनाचा अपरिहार्य परिणाम असा आहे की, मनुष्याने प्रथमपासून ते शेवटपर्यंत मुक्त आणि बेजबाबदार वर्तन अंगिकारावे. त्याने स्वत:ला आपल्या शरीराचा व आपल्या शारीरिक कुवतींना मालक समजावे म्हणून आपल्या इच्छेनुसार तो हवे त्याप्रमाणे त्यांचा उपयोग करील. जगाच्या ज्या वस्तू त्याच्या अधिकाराखाली येतील व ज्या माणसांवर त्याला सत्ता प्राप्त होईल, त्या सर्वांशी तो अशा प्रकारे वागेल जणू तो त्यांचा स्वामी आहे. त्याच्या अधिकारांना मर्यादित करणारी गोष्ट म्हणजे केवळ नैसर्गिक नियमांच्या मर्यादा आणि सामूहिक जीवनाची अनिवार्य बंधने असतील. त्याच्या स्वत:च्या मनात अशी कोणतीही नैतिक संवेदना, जबाबदारीची जाणीव आणि कोणाला जाब देण्याची भीती असणार नाही, जेणेकरून तो मोकाट होण्यापासून रोखला जात असावा. जेथे बाøस्वरूपाची बंधने नसतील किंवा जेथे ती बंधने असतानादेखील आपले काम करण्याचे त्याला सामथ्र्य प्राप्त असेल, अशा ठिकाणी तर त्याच्या या धारणेचा स्वाभाविक तगादा असाच आहे की, ती अत्याचारी, बेईमान आणि अपहारकर्ता, दुष्ट आणि उपद्रवकारी असावा. स्वभावत: तो स्वार्थ, भौतिकवादी आणि संधिसाधू असेल. आपल्या मनोकामना आणि पाशवी गरजांची सेवा करण्याशिवाय त्याच्या जीवनाचा अन्य कोणताही हेतू असणार नाही. त्याच्या या जीवनध्येयाच्या दृष्टीने ज्या गोष्टींची किंमत असेल अशाच गोष्टींना त्याच्या दृष्टीत महत्त्व प्राप्त असेल. लोकात अशा प्रकारची नीती व चारित्र्य निर्माण होणे सदरहू धारणेचा स्वाभाविक आणि तर्कशुद्ध परिणाम आहे. आपले हित आणि दूरदृष्टीमुळे अशा माणसाकडून दयाळूपणा, त्याग, आपल्या लोकसमूहाच्या कल्याण व प्रगतीसाठी जिवापाड परिश्रम आणि एकंदरीत त्याच्या जीवनात एक प्रकारची जबाबदारीपूर्ण नैतिकता प्रकट होणे शक्य आहे, यात शंका नाही. परंतु जेव्हा आपण त्याच्या वर्तनाचे पृथक्करण करू तेव्हा कळेल की, वास्तविकपणे त्याच्या स्वार्थपणा व वासनेचेच हे व्यापक रूप आहे. तो आपल्या देशाच्या व राष्ट्राच्या कल्याणात आपले कल्याण पाहतो, म्हणून तो त्यांचे कल्याण इच्छितो. हेच कारण आहे की, असा मनुष्य जास्तीतजास्त केवळ एक राष्ट्रवादीच होऊ शकतो.
मग जो समाज अशा नीतिमत्ता बाळगणाऱ्या माणसांनी बनेल त्या समाजाची गुणवैशिष्टये खालीलप्रमाणे असतील –
1) राजकारणाचा पाया मानवी सत्तेवर आधारित असेल, मग ती सत्ता एकाधिकारशाही असो, घराणेशाही असो, एखाद्या वर्गाची सत्ता असो की लोकशाही. सामूहिकतेची जास्तीतजास्त उƒ जी कल्पना केली जाऊ शकेल ती केवळ राष्ट्रकुल कल्पना असेल. अशा प्रकारच्या राज्यसत्तेत मानवच कायदे रचणारे असतील, सर्व कायदे इच्छा आणि अनुभवात्मक हिताच्या आधारे बनविले जातील, तसेच हित आणि लाभवाद दृष्टीसमोर ठेवूनच धोरणेही ठरविली जातील व बदलली जातील.
अशा प्रकारच्या राज्यात जे लोक सर्वांत जास्त शक्तिशाली आणि सर्वांत जास्त चलाख, धूर्त, लबाड, दगलबाज, कठोर आणि दुष्ट वृत्तीचे असतील, तेच जोर करून पुढे येतील. समाजाचे मार्गदर्शन आणि राज्याची धुरा त्यांच्याच हातात असेल. त्यांच्या कायदेग्रंथात बळाचे नाव “सत्य’ आणि दुर्बलतेचे नाव “असत्य’ असेल.
2) कुटुंब आणि संस्कृतीची सर्व व्यवस्था भोगवादावर आधारलेली असेल. सुखोपभोगाची उत्कट इच्छा सर्व प्रकारच्या नैतिक बंधनांपासून मुक्त होत जाईल. नैतिक आचरणाचे सर्व प्रमाण अशा प्रकारे ठरविले जातील की, जेणेकरून सुखोपभोगाच्या मार्गात अडथळे कमीतकमी राहावेत.
3) अशाच विचारसरणीच्या कला व वाLमयावरसुद्धा पडसाद उमटतील. त्याच्यात नग्नता व विषयवासनांचे घटक वाढत जातील.
4) आर्थिक जीवनात काही जागिरदारी व्यवस्थांचे वर्चस्व राहील, तर कधी भांडवलशाही व्यवस्था तिची जागा घेईल, तर कधी कामगार गोंधळ माजवून आपली हुकूमशाही प्रस्थापित करतील. कोणत्याही परिस्थितीत अर्थकारणाचे नाते न्यायाशी जुळू शकणार नाही. कारण जग व संपत्तीसंबंधी या समाजाच्या प्रत्येक व्यक्तीचे मूलभूत वर्तन अशा कल्पनेवर आधारित असेल की, ते लुटालूट करण्यासाठी पसरलेले एक ताट आहे. त्यावर आपल्या इच्छेनुसार व संधीनुसार ताव मारण्यासाठी ती मुक्त आहे.
मग अशा समाजात माणसांना तयार करण्यासाठी संस्कार व शिक्षणाची जी व्यवस्था असेल ती व्यवस्थासुद्धा जीवनाच्या त्याच कल्पनेशी व त्याच वर्तनाशी सुसंगती राखणाऱ्या स्वभावाची असेल. त्या समाजात येणाऱ्या प्रत्येक नवीन पिढीच्या मनात जग मानव आणि जगात माणूस म्हणून तीच कल्पना बसविली जाईल ज्या कल्पनेचे मी वर स्पष्टीकरण केले आहे. सर्व माहिती मग तिचा ज्ञानाच्या कोणत्याही शाखेशी संबंध का असू नये. येणाऱ्या नवीन पिढीला अशी मांडणी करून ती माहिती दिली जाईल की, आपोआपच त्यांच्या मनात ती कल्पना रुजेल. मग सर्व संस्कार अशा पद्धतीने घडविले जातील की, त्या पिढीने जीवनात समाजात विलीन होण्यासाठी तयार व्हावे. अशा पद्धतीच्या संस्कार व शिक्षणव्यवस्थेसंबंधी आपणास काही सांगण्याची गरज नाही, कारण आपणा सर्वांनाच याची प्रचिती आली आहे. ज्या विद्यालयांत आपण शिक्षण घेत आहात त्यांची नावे जरी इस्लामिया कॉलेज आणि मुस्लिम युनिव्हर्सिटी असली तरी याच विचारसरणीच्या आधारावर ती चालत आहेत.
हे वर्तन ज्याचे आताच मी आपल्यासमोर स्पष्टीकरण केले आहे, ते निव्वळ अज्ञानाचे वर्तन आहे. सदरहू वर्तन अगदी त्या लहान मुलाच्या वर्तनाच्या स्वरूपाचे आहे जो केवळ आपल्या ज्ञानेंद्रियांच्या निरीक्षणावर विश्वास ठेऊन अग्नीला एक सुंदर खेळणे समजतो. फरक केवळ इतकाच आहे की, तेथे निरीक्षणाची चूक अनुभव घेतल्यानंतर लगेच त्याला जाणवते. कारण ज्या अग्नीला खेळणे समजून तो हात टाकण्याचे वर्तन अंगिकारतो तो उष्ण अग्नी असतो. हात लावताक्षणीच त्याला दाखवितो की मी खेळणे नाही. याउलट येथे निरीक्षणातील चूक दीर्घ काळानंतर उघड होते, किंबहुना बहुतेकांवर तर उघडच होत नाही, कारण ज्या अग्नीवर हे हात टाकतात त्याची ज्वाला सौम्य आहे, परंतु चटका देत नाही तर शतकानुशतके तापवित राहते. तरीपण अनुभवापासून बोध घेण्यास एखादा तत्पर असेल तर जीवनाच्या सदरहू दृष्टिकोनामुळे लोकांच्या बेईमानी, पदाधिकाऱ्यांचे अत्याचार, न्यायमूतvचे अन्याय, श्रीमंताचे स्वार्थ आणि जनसामान्यांच्या दुराचारांचा रात्रंदिवस कटू अनुभव त्याला येत असतो. तसेच याच दृष्टिकोनामुळे व्यापक प्रमाणात जातीयवाद, राष्ट्रवाद, साम्राज्यवाद, युद्ध, दंगे व उपद्रव, विस्तारवाद आणि वंश व जातीसंहाराच्या ज्या ठिणग्या पडत असतात, त्यांच्या घावापासून तो या निष्कर्षापर्यंत येऊ शकतो की, सदरहू वर्तन शास्त्रोक्त वर्तन नाही तर अज्ञानाचे वर्तन आहे, कारण मानवाने स्वत:संबंधी व सृष्टीसंबंधी जे मत निश्चित करून सदरहू वर्तन अंगिकारले आहे ते वास्तविकतेला धरून नाही. एरव्ही त्याचे वाईट पडसाद उमटले नसते.
आता दुसरी पद्धत पडताळून पाहिली पाहिजे. जीवनाच्या मूलभूत समस्यांच्या निराकरणाची दुसरी पद्धत अशी की, प्रत्यक्ष निरीक्षणासह कल्पना व अनुमानाचा उपयोग करून सदरहू प्रश्नांसंबंधी एखादे मत निश्चित केले जावे. या पद्धतीद्वारे तीन प्रकारची मते निश्चित केली गेली आहेत. त्या प्रत्येक मतापासून एका विशिष्ट प्रकारचे वर्तन निर्माण झाले आहे.
असा हा संपूर्ण जीवनासंबंधी एक दृष्टिकोन आहे. यात जीवनाच्या सर्व मूलभूत प्रश्नांचे उत्तर केवळ ज्ञानेंद्रियविषयक निरीक्षणाने दिले गेले आहे. या उत्तरांचा प्रत्येक भाग दुसऱ्या भागाशी कमीतकमी तार्किक संबंध आणि स्वाभाविक अनुकूलता जरूर राखतो. त्यामुळे मनुष्य जगात एक समतल व एकरूप वर्तन अंगिकारू शकतो, याचा विचार न करता की हे उत्तर व त्यामुळे निर्माण होणारे वर्तन आपल्या जागी चूक आहे की बरोबर. आता या उत्तराच्या आधारावर मनुष्य जगात जे वर्तन अंगिकारतो त्या वर्तनावर एक दृष्टिक्षेप टाकू या.
वैयक्तिक जीवनात या दृष्टिकोनाचा अपरिहार्य परिणाम असा आहे की, मनुष्याने प्रथमपासून ते शेवटपर्यंत मुक्त आणि बेजबाबदार वर्तन अंगिकारावे. त्याने स्वत:ला आपल्या शरीराचा व आपल्या शारीरिक कुवतींना मालक समजावे म्हणून आपल्या इच्छेनुसार तो हवे त्याप्रमाणे त्यांचा उपयोग करील. जगाच्या ज्या वस्तू त्याच्या अधिकाराखाली येतील व ज्या माणसांवर त्याला सत्ता प्राप्त होईल, त्या सर्वांशी तो अशा प्रकारे वागेल जणू तो त्यांचा स्वामी आहे. त्याच्या अधिकारांना मर्यादित करणारी गोष्ट म्हणजे केवळ नैसर्गिक नियमांच्या मर्यादा आणि सामूहिक जीवनाची अनिवार्य बंधने असतील. त्याच्या स्वत:च्या मनात अशी कोणतीही नैतिक संवेदना, जबाबदारीची जाणीव आणि कोणाला जाब देण्याची भीती असणार नाही, जेणेकरून तो मोकाट होण्यापासून रोखला जात असावा. जेथे बाøस्वरूपाची बंधने नसतील किंवा जेथे ती बंधने असतानादेखील आपले काम करण्याचे त्याला सामथ्र्य प्राप्त असेल, अशा ठिकाणी तर त्याच्या या धारणेचा स्वाभाविक तगादा असाच आहे की, ती अत्याचारी, बेईमान आणि अपहारकर्ता, दुष्ट आणि उपद्रवकारी असावा. स्वभावत: तो स्वार्थ, भौतिकवादी आणि संधिसाधू असेल. आपल्या मनोकामना आणि पाशवी गरजांची सेवा करण्याशिवाय त्याच्या जीवनाचा अन्य कोणताही हेतू असणार नाही. त्याच्या या जीवनध्येयाच्या दृष्टीने ज्या गोष्टींची किंमत असेल अशाच गोष्टींना त्याच्या दृष्टीत महत्त्व प्राप्त असेल. लोकात अशा प्रकारची नीती व चारित्र्य निर्माण होणे सदरहू धारणेचा स्वाभाविक आणि तर्कशुद्ध परिणाम आहे. आपले हित आणि दूरदृष्टीमुळे अशा माणसाकडून दयाळूपणा, त्याग, आपल्या लोकसमूहाच्या कल्याण व प्रगतीसाठी जिवापाड परिश्रम आणि एकंदरीत त्याच्या जीवनात एक प्रकारची जबाबदारीपूर्ण नैतिकता प्रकट होणे शक्य आहे, यात शंका नाही. परंतु जेव्हा आपण त्याच्या वर्तनाचे पृथक्करण करू तेव्हा कळेल की, वास्तविकपणे त्याच्या स्वार्थपणा व वासनेचेच हे व्यापक रूप आहे. तो आपल्या देशाच्या व राष्ट्राच्या कल्याणात आपले कल्याण पाहतो, म्हणून तो त्यांचे कल्याण इच्छितो. हेच कारण आहे की, असा मनुष्य जास्तीतजास्त केवळ एक राष्ट्रवादीच होऊ शकतो.
मग जो समाज अशा नीतिमत्ता बाळगणाऱ्या माणसांनी बनेल त्या समाजाची गुणवैशिष्टये खालीलप्रमाणे असतील –
1) राजकारणाचा पाया मानवी सत्तेवर आधारित असेल, मग ती सत्ता एकाधिकारशाही असो, घराणेशाही असो, एखाद्या वर्गाची सत्ता असो की लोकशाही. सामूहिकतेची जास्तीतजास्त उƒ जी कल्पना केली जाऊ शकेल ती केवळ राष्ट्रकुल कल्पना असेल. अशा प्रकारच्या राज्यसत्तेत मानवच कायदे रचणारे असतील, सर्व कायदे इच्छा आणि अनुभवात्मक हिताच्या आधारे बनविले जातील, तसेच हित आणि लाभवाद दृष्टीसमोर ठेवूनच धोरणेही ठरविली जातील व बदलली जातील.
अशा प्रकारच्या राज्यात जे लोक सर्वांत जास्त शक्तिशाली आणि सर्वांत जास्त चलाख, धूर्त, लबाड, दगलबाज, कठोर आणि दुष्ट वृत्तीचे असतील, तेच जोर करून पुढे येतील. समाजाचे मार्गदर्शन आणि राज्याची धुरा त्यांच्याच हातात असेल. त्यांच्या कायदेग्रंथात बळाचे नाव “सत्य’ आणि दुर्बलतेचे नाव “असत्य’ असेल.
2) कुटुंब आणि संस्कृतीची सर्व व्यवस्था भोगवादावर आधारलेली असेल. सुखोपभोगाची उत्कट इच्छा सर्व प्रकारच्या नैतिक बंधनांपासून मुक्त होत जाईल. नैतिक आचरणाचे सर्व प्रमाण अशा प्रकारे ठरविले जातील की, जेणेकरून सुखोपभोगाच्या मार्गात अडथळे कमीतकमी राहावेत.
3) अशाच विचारसरणीच्या कला व वाLमयावरसुद्धा पडसाद उमटतील. त्याच्यात नग्नता व विषयवासनांचे घटक वाढत जातील.
4) आर्थिक जीवनात काही जागिरदारी व्यवस्थांचे वर्चस्व राहील, तर कधी भांडवलशाही व्यवस्था तिची जागा घेईल, तर कधी कामगार गोंधळ माजवून आपली हुकूमशाही प्रस्थापित करतील. कोणत्याही परिस्थितीत अर्थकारणाचे नाते न्यायाशी जुळू शकणार नाही. कारण जग व संपत्तीसंबंधी या समाजाच्या प्रत्येक व्यक्तीचे मूलभूत वर्तन अशा कल्पनेवर आधारित असेल की, ते लुटालूट करण्यासाठी पसरलेले एक ताट आहे. त्यावर आपल्या इच्छेनुसार व संधीनुसार ताव मारण्यासाठी ती मुक्त आहे.
मग अशा समाजात माणसांना तयार करण्यासाठी संस्कार व शिक्षणाची जी व्यवस्था असेल ती व्यवस्थासुद्धा जीवनाच्या त्याच कल्पनेशी व त्याच वर्तनाशी सुसंगती राखणाऱ्या स्वभावाची असेल. त्या समाजात येणाऱ्या प्रत्येक नवीन पिढीच्या मनात जग मानव आणि जगात माणूस म्हणून तीच कल्पना बसविली जाईल ज्या कल्पनेचे मी वर स्पष्टीकरण केले आहे. सर्व माहिती मग तिचा ज्ञानाच्या कोणत्याही शाखेशी संबंध का असू नये. येणाऱ्या नवीन पिढीला अशी मांडणी करून ती माहिती दिली जाईल की, आपोआपच त्यांच्या मनात ती कल्पना रुजेल. मग सर्व संस्कार अशा पद्धतीने घडविले जातील की, त्या पिढीने जीवनात समाजात विलीन होण्यासाठी तयार व्हावे. अशा पद्धतीच्या संस्कार व शिक्षणव्यवस्थेसंबंधी आपणास काही सांगण्याची गरज नाही, कारण आपणा सर्वांनाच याची प्रचिती आली आहे. ज्या विद्यालयांत आपण शिक्षण घेत आहात त्यांची नावे जरी इस्लामिया कॉलेज आणि मुस्लिम युनिव्हर्सिटी असली तरी याच विचारसरणीच्या आधारावर ती चालत आहेत.
हे वर्तन ज्याचे आताच मी आपल्यासमोर स्पष्टीकरण केले आहे, ते निव्वळ अज्ञानाचे वर्तन आहे. सदरहू वर्तन अगदी त्या लहान मुलाच्या वर्तनाच्या स्वरूपाचे आहे जो केवळ आपल्या ज्ञानेंद्रियांच्या निरीक्षणावर विश्वास ठेऊन अग्नीला एक सुंदर खेळणे समजतो. फरक केवळ इतकाच आहे की, तेथे निरीक्षणाची चूक अनुभव घेतल्यानंतर लगेच त्याला जाणवते. कारण ज्या अग्नीला खेळणे समजून तो हात टाकण्याचे वर्तन अंगिकारतो तो उष्ण अग्नी असतो. हात लावताक्षणीच त्याला दाखवितो की मी खेळणे नाही. याउलट येथे निरीक्षणातील चूक दीर्घ काळानंतर उघड होते, किंबहुना बहुतेकांवर तर उघडच होत नाही, कारण ज्या अग्नीवर हे हात टाकतात त्याची ज्वाला सौम्य आहे, परंतु चटका देत नाही तर शतकानुशतके तापवित राहते. तरीपण अनुभवापासून बोध घेण्यास एखादा तत्पर असेल तर जीवनाच्या सदरहू दृष्टिकोनामुळे लोकांच्या बेईमानी, पदाधिकाऱ्यांचे अत्याचार, न्यायमूतvचे अन्याय, श्रीमंताचे स्वार्थ आणि जनसामान्यांच्या दुराचारांचा रात्रंदिवस कटू अनुभव त्याला येत असतो. तसेच याच दृष्टिकोनामुळे व्यापक प्रमाणात जातीयवाद, राष्ट्रवाद, साम्राज्यवाद, युद्ध, दंगे व उपद्रव, विस्तारवाद आणि वंश व जातीसंहाराच्या ज्या ठिणग्या पडत असतात, त्यांच्या घावापासून तो या निष्कर्षापर्यंत येऊ शकतो की, सदरहू वर्तन शास्त्रोक्त वर्तन नाही तर अज्ञानाचे वर्तन आहे, कारण मानवाने स्वत:संबंधी व सृष्टीसंबंधी जे मत निश्चित करून सदरहू वर्तन अंगिकारले आहे ते वास्तविकतेला धरून नाही. एरव्ही त्याचे वाईट पडसाद उमटले नसते.
आता दुसरी पद्धत पडताळून पाहिली पाहिजे. जीवनाच्या मूलभूत समस्यांच्या निराकरणाची दुसरी पद्धत अशी की, प्रत्यक्ष निरीक्षणासह कल्पना व अनुमानाचा उपयोग करून सदरहू प्रश्नांसंबंधी एखादे मत निश्चित केले जावे. या पद्धतीद्वारे तीन प्रकारची मते निश्चित केली गेली आहेत. त्या प्रत्येक मतापासून एका विशिष्ट प्रकारचे वर्तन निर्माण झाले आहे.
0 Comments