मानवतेच्या विकासामध्ये अडसर बनणाऱ्या व त्याला सन्मार्गांपासून रोखणाऱ्या, हरप्रकारच्या गुलामगिरीतून मुक्त करुन स्वातंत्र्य देण्याचे नाव इस्लाम आहे, असे एका वाक्यात आम्ही म्हणून शकतो. माणसांचे प्राण, संपत्ती, अब्रू, स्वाभिमान तसेच आत्मविश्वास या सर्वांची लूट करणाऱ्या हुकूमशहापासून तसेच अन्याय व अत्याचार करणाऱ्यापासून मुक्तीचा हा संदेश आहे. इस्लाम मानवाला शिकवितो की सत्तेचा खराखुरा स्वामी अल्लाह आणि अल्लाहच आहे. तोच मानवाचा खराखुरा शासक आहे, सारी प्रजा त्यानेच निर्माण केलेली आहे. तोच माणसाच्या दैवाचा धनी आहे, त्याच्या मर्जीशिवाय कोणीही कोणाला फायदा देऊ शकत नाही, तसेच कोणीही त्रास व दुःखे दूर करु शकत नाही. निवाड्याच्या दिवशी सर्व मानव त्याच्या समोरच गोळा केले जातील आणि तो त्यामधील प्रत्येकाच्या जीवनकार्यांचा हिशेब व आढावा घेईल. इस्लामचे हे शिक्षण माणसाला भय, अन्याय, अत्याचार व इतरांच्या संपत्तीचा अपहार व शोषण वगैरे गोष्टींपासून मुक्ती प्रदान करते.
एवढेच नव्हे तर एक पाऊल पुढे जाऊन इस्लाम माणसाला इच्छा, आकांक्षा यांच्या दास्यत्वातून मुक्त करतो. येथपर्यंत की जगण्याच्या इच्छेपासूनही त्यांचे संबंध तोडून टाकतो. ‘‘जीवनासक्ती’’ हाच मानवी कमकुवतपणा आहे व हुकूमशहा याच गोष्टीचा लाभ घेऊन इतर माणसांना आपले दास बनवित आले आहेत. जर माणसात हा कमकुवतपणा नसता तर तो कधीही व कोणतेही दास्यत्व पत्करण्यास तयार झाला नसता व या क्रूर दैत्यांना असे सैतानी नाच करु दिले नसते. अत्याचार व क्रौर्य यांच्या समोर गुडघे टेकून शरण जाण्याऐवजी वीरश्रीपूर्वक मुकाबला करण्याचे शिक्षण देऊन इस्लामने मानवतेवर महान उपकार केला आहे. कुरआनमध्ये आले आहे,
‘‘हे नवी ! त्यांना सांगा की जर तुमचे बाप व तुमचे मुलगे आणि तुमचे भाऊ व तुमच्या पत्नी व तुमचे सगेसोयरे व तुम्ही शिल्लक ठेवलेली संपत्ती व जो कारभार मंदावेल असे भय तुम्हाला वाटते तो सर्व व्यवहार व तुम्हास प्रिय असलेले तुमचे घर, जर तुम्हाला अल्लाह व त्याचा प्रेषित व त्याच्या मार्गाने प्रयत्नांची पराकाष्ठा करण्यापेक्षा अधिक प्रिय आहे, तर तोवर प्रतीक्षा करा जेव्हा अल्लाह आपला निर्णय तुमच्यासमोर आणील व अल्लाह अवज्ञा करणारांचे मार्गदर्शन करीत नाही.’’ (कुरआन ९:२४)
इस्लाम माणसाला अल्लाहचे प्रेम शिकवितो. ज्याला सहानुभूती, चांगलुपणा, सत्य तसेच अल्लाहच्या मार्गात म्हणजेच जीवनातील सर्व उच्च, पवित्र उद्देशाकरिता जिहाद असे नाव दिले जाऊ शकते; ते तसेच वासनांशी व इच्छाआकांक्षांशी झगडण्यास प्रवृत्त करते व त्यांना आपल्या काबूत राखण्याचे शिक्षण देते. आधळ्या, बहिऱ्या इच्छा वासनारुपी माजलेल्या अश्वांना तो अल्लाहवरील प्रेमाद्वारे ताब्यात ठेवण्यास शिकवितो, तसेच जीवनात तो फक्त अल्लाहच्या प्रेमाला सर्वश्रेष्ठ मूल्य व मूळ कार्यशील शक्तीच्या स्वरुपात पाहू इच्छितो. जो या धनापासून वंचित आहे तो मुस्लिम होऊच शकत नाही.
इहलोकभक्तांचा गैरसमज
लोभ, लालसा व इच्छा वासनांचा एखादा दास आपल्या चुकीच्या अनुमानाच्या कारणास्तव असा विचार करु लागतो की इतरांच्या तुलनेत त्याचे जीवन अधिक सफल व सुखपूर्ण आहे; असे होणे संभवनीय आहे. परंतु त्याच्या उणिवांची शिक्षा त्याला फारच लवकर भोगावी लागते. जेव्हा तो आपल्या या स्वप्नवत अवस्थेतून बाहेर येतो तेव्हा त्याला आढळते की आपण इच्छा वासनांचे विवश गुलाम बनलो आहोत. त्याच्या भाग्यात वंचना, दुर्भाग्य तसेच हालअपेष्टा व विवशताखेरीज आणखी काही असत नाही. कारण एकदा माणूस आपल्या इच्छा लालसांना शरण गेला तर तो कधीही त्यांना आपल्या काबूत आणू शकत नाही, उलट त्याचा उदंडपणा जसजसा वाढत जातो तसतशी त्याची तृष्णाही वाढत जाते. अशाप्रकारे माणसाचे पशुपेक्षाही खालच्या स्थरावर पतन होते आणि आस्वाद घेण्यात तो अशाप्रकारे निमग्न होत जातो की त्यांना इतर कुठल्याही वस्तुचे भान राहत नाही. यावरुन हे स्पष्ट होते की जीवन व त्यातील अनेक समस्यांच्या बाबतीत अशातऱ्हेचे मार्गक्रमण मानवतेला कसल्याही भौतिक वा आध्यात्मिक प्रगतीपर्यंत नेऊन पोचवू शकत नाही. प्रगती मग ती भौतिक असो वा आध्यात्मिक असो त्याकरिता माणसाला आपल्या इच्छा लालसेच्या गुलामगिरीतून मुक्त होणे ही पहिली अट आहे. यानंतरच विज्ञान, कला व धर्माच्या क्षेत्रात प्रगती होणे संभवनीय आहे.