ईशपरायणता रोजामुळे मनुष्यात निर्माण होते हे कळल्यानंतर इतर महत्त्वाचे काही विचार करण्यासाठी उरत नाहीत, कारण जो ईशपरायणता धारण करतो तो अल्लाह आणि प्रेषित मुहम्मद (स.) यांनी घालून दिलेल्या मर्यादांचे तंतोतंत पालन करीत राहतो. यामध्ये संपूर्ण धर्माचरण समाविष्ट आहे. तरी आणखी काही फायदे रोजामुळे होतात त्यांना आपण येथे पाहू या, जेणेकरून आपणास रोजाचे अनन्यसाधारण महत्त्व कळून येईल.

१) रोजामुळे अल्लाहचे प्रभुत्व आणि सार्वभौमत्वाच्या विश्वासाला आणखी बळकटी मिळते. पहाटे सहेरी केली जाते, परंतु जेव्हा उषःकाल होतो त्याचक्षणी खाणेपिणे आणि जीवनातील इतर सुखांचा उपभोग घेण्यापासून मनुष्य दूर राहतो. संपूर्ण दिवसभर त्याला ईशपरायणता यापासून रोखून धरते. सूर्यास्तानंतर लगेचच रोजा सोडल्यानंतर त्याला खाण्यापिण्याला आणि जीवनांनद उपभोगता येतो. हा आदेश आणि आज्ञापालनाची व्यवस्था इतर कोणत्याच धर्मात तुम्हाला सापडणार नाही. हे पाहणाऱ्याला अल्लाहचे स्वामीत्व आणि प्रभुत्वाची जाणीव करून देते.

२) रोजा समाजात सहानुभूतीचे वातावरण निर्माण करतो. सहजीवनाच्या इस्लामी समाजनिर्मितीला प्रोत्साहन देतो. श्रीमतांना गरीबीचे चटके कळून येतात. महिनाभर त्यांना ही आठवण येत राहते. भूक आणि तहान काय असते हे त्यांना कळते. यातूनच गरीबांबद्दलची सहानुभूती त्यांच्या मनात निर्माण होते आणि अल्लाहच्या मार्गात खर्च करण्याची मानसिकता तयार होते. याच कारणावरून प्रेषित मुहम्मद (स.) यांनी रमझान महिन्यास ‘‘सहानुभूतीचा महिना’’ म्हणून संबोधले आहे. प्रेषित मुहम्मद (स.) रमजान महिन्यात त्यांच्याकडील सर्व गुलामांना सोडून देत असत आणि प्रत्येक भिक्षुकाला भिक्षा देत असत.

‘‘रमजान महिन्यात प्रेषित मुहम्मद (स.) प्रत्येक गुलामास मुक्त करीत असत आणि प्रत्येक मागणाऱ्यास दान देत असत.’’ (मिश्कात)

इब्ने अब्बास यांच्यानुसार, प्रेषित मुहम्मद (स.) सर्वांपेक्षा दयाळू जरी होते तरी ते रमजानमध्ये अतिशय दयाळू होत असत.

‘‘अल्लाहचे प्रेषित मुहम्मद (स.) हे सर्व मानवांपेक्षा दानशूर आणि दयाळू होते. आणि विशेषतः रमजानमध्ये ते अतिशय दानशूर बनत असत.’’ (बुखारी)

३) रोजा एकतेची भावना समाजात वाढीला लावते. रमजान महिन्यात समाजातील श्रीमंत आणि गरीब, राजा आणि रंक, सर्वसामान्य आणि सामान्येतर सर्व एकसारखे असतात. प्रत्येकजण एकसारखीच आज्ञाधारकता बाळगून असतो, त्या सर्वांचे चेहरे जगाला दाखवून देतात की आम्ही एकाच स्वामीचे दास आहोत. आम्हा सर्वांचा मालक- शासक एकच आहे. त्यांची ही मानसिकता समाजातील सर्व लोकांना एका स्तरावर एकत्र करते आणि समाजात एकीला बळ देते.

४) रोजादार व्यक्तीस रोजा अल्लाहच्या मार्गात काबाडकष्ट झेलण्यास तयार करतो. यासाठी मनुष्याला तहान, भूक आणि इतर गैरसोयीच्या कठीणतेची जाणीव होते. या सर्व हालअपेष्टा आणि कष्ट तो अल्लाहच्या प्रसन्नतेसाठीच फक्त सहन करतो. अशी व्यक्ती अल्लाहच्या प्रसन्नतेखातरच आपली संपत्ती खर्च करते आणि वेळ पडल्यास आपला जीवसुध्दा त्यागून देते. हे फक्त तीच व्यक्ती करू शकते जी संयमी आहे, ईशपरायण आहे, रोजा हे त्यासाठी अत्युत्तम प्रशिक्षण आहे. हालआपेष्टांना सामोरे जाण्यासाठी तयारी याच महिन्यात माणूस करून घेतो. म्हणून प्रेषित मुहम्मद (स.) यांनी या महिन्यााला ‘संयमाचा महिना’ म्हणून संबोधले आहे आणि रोजा त्याचा निम्मा संयम आहे असे म्हटले आहे.

५) रोजाच्या मान्य व्यवस्थेमुळे राष्ट्रीय एकात्मतेला बळ मिळते. यामुळे मनुष्यांना सतत स्मरण करून दिले जाते की तुम्ही एकेश्वरवादी चळवळीचे ध्वजवाहक आहात. प्रत्येकजण रमजान महिन्यातच रोजा पाळतो, कारण तसा ईशआदेश आहे. प्रत्येकजण प्रातःकाळापूर्वी सहेरी करतो आणि दिवसाचे १२ ते १४ तास काही न खाता-पिता आणि वासनेपासून दूर राहून सूर्यास्तानंतर लगेचच उपवास सोडतो. रोजाची ही वैश्विक व्यवस्था आहे. एकाच कालावधीत जगभर रोजा पालन केले जाते. जगभरातील मुस्लिम एकाच कारणासाठी, एकाच वेळी, एकाच ध्येयासाठी एकसारखा असा शिस्तबध्द रोजापालन महिनाभर करत राहतात. जगात कोण्याही दुसऱ्या धर्मात ही वैश्विक व्यवस्था आपणास सापडणार नाही.

काही अटी: इतर सर्व उपासनापद्धतींप्रमाणे रोजाचे फायदे मिळविण्यासाठी खालील अटींची पूर्तता करणे अत्यावश्यक आहे.

१) रोजाच्या पूर्ण औपचारिकतेचे पालन होणे आवश्यक आहे. हेतुचे गांभीर्य, अल्लाहचे भय आणि दृढ विश्वास की अल्लाह आणि फक्त अल्लाहच पूजनीय आहे आणि मनुष्य काहीच नाही, परंतु त्याचा दास आहे. तसेच अल्लाहची प्रसन्नता प्राप्त करण्याची ओढ आणि पारलौकिक जीवनातील यशप्राप्तीसाठी सतत कार्यरत राहणे या रोजासाठीच्या पूर्वअटी आहेत. प्रेषित मुहम्मद (स.) यांच्या कथनानुसार, रोजापालन पूर्ण श्रध्देने आणि आत्मपरीक्षणपूर्वक होणे आवश्यक आहे. वरील अटींशिवाय रोजा निव्वळ उपाशी राहण्यासारखे आहे. या अटींशिवाय जो कोणी रोजापालन करीत असेल आणि तो समजत असेल की माझे कर्तव्य मी बजावत आहे आणि इस्लामच्या आधारस्तंभाला उभारण्याचे काम मी करीत आहे तर ही त्याची घोडचूक आहे. त्याचे असे रोजापालन निरर्थक आहे.

२) फक्त अनिवार्य रोजापालन करून भागले असे समजू नये, तर ऐच्छिक रोजापालनसुध्दा माणसाने करीत राहावे. या ऐच्छिक रोजापालनमुळे त्याला रोजाचे उद्देश सतत स्मरणात राहतील. असे करण्याने ती व्यक्ती स्वयंनियंत्रणासाठीचे प्रशिक्षणसुध्दा वारंवार घेत राहते. ऐच्छिक रोजापालनसाठी तपशीलवार माहिती प्रेषित कथनांत आलेली आहे. त्यातून कोणते रोजे (उपवास) पाळावेत हे प्रत्येकाने आपल्या सोयीनुसार ठरवावे, कारण ते ऐच्छिक आहेत.