युरोपमध्ये धर्माविरुद्ध जी प्रतिक्रिया झाली ती वास्तविकपणे तेथील चर्चच्या व्यवस्थेतील दोषांचे स्वाभाविक फळ होते, हे यावरुन स्पष्ट होते. इस्लाममध्ये अशा तऱ्हेची कोणतीही व्यवस्था नाही, तसेच त्यात ख्रिश्चन धर्माप्रमाणे कसलेही कूट प्रश्न नाहीत ज्यायोगे माणसांत धर्मविन्मुखतेची भावना निर्मांण होऊन त्यांचा कल निरिश्वरवादाकडे झुकतो. इस्लाममध्ये कसलेही चर्च आढळत नाही. केवळ अल्लाह आहे जो समस्त जिवांचा व सृष्टीचा एकमेव निर्माता आहे. मृत्यूनंतर सर्व लोक त्याच्याच समोर हजर केले जातात. ही इतकी स्पष्ट व उघड श्रद्धा आहे की निसर्गवादी व नास्तिक मंडळींनी ती आहे असे सिद्ध करण्याचे ठरविले तरी विनासायास (व प्रामाणिकपणे) तसे सिद्ध करु शकत नाहीत.
धर्माच्या मक्तेदारीचा शेवट
इस्लाममध्ये ख्रिश्चन धर्मगुरुंच्या वर्गांप्रमाणे एखादा वर्ग आढळत नाही. तसेच धर्मावर कोणाही एका व्यक्तीचे अगर समूहाचे प्रभुत्व अथवा एकाधिकार नसतो. उलट ती सर्व मानवाची सार्वजनिक संपत्ती असून प्रत्येकास आपल्या प्राकृतिक, आध्यात्मिक व मानसिक कुवतीनुसार त्यापासून लाभ घेण्याचा समान हक्क असतो. इस्लामच्या दृष्टीने सर्व मानव एकमेकासमान आहेत. त्यांच्यात जो काही फरक आहे तो त्यांच्या कर्मानुसार वा कृत्यानुसार आहे. जे संयम करणारे असतात तेच आदरास प्राप्त आहेत मग व्यवसायाने ते इंजिनीयर असोत की प्राध्यापक असोत तसेच साधा मजूर असो की कारागीर. धर्म या विविध व्यवसायापैकी एक व्यवसाय नाही, की व्यावसायिक धार्मिक व्यक्तींच्या (ख्रिश्चन धर्मगुरुप्रमाणे) एखाद्या वर्गाला इस्लाम असे म्हटले जाऊ शकत नाही. इस्लामी उपासना करण्यास कोणत्याही ख्रिश्चन धर्मगुरूसारखी आवश्यकता नसते, त्याचे हेच कारण आहे. समाजात सामाजिक नियमांचे व तत्त्वांचे तज्ञ असण्याची गरज असते. इस्लामी धर्मशास्त्राचा तसेच इस्लामी कायदातज्ञांचा दर्जा इतर देशांत तशा तज्ञांचा सामान्यत जसा दर्जा असतो तसाच येथेही असतो. इतरांच्या तुलनेत त्यांना कसलेही प्राधान्य नसते व काही विशेष सवलती अगर संरक्षणही नसते. कायदातज्ञाच्या रुपाने ते राज्याचे सल्लागार म्हणून काम करतात. उदाहरण द्यायचे झाले तर जामिया अजहर एक धार्मिक संस्था आहे. परंतु युरोपियन चर्चप्रमाणे तिला विरोधकांना जिवंत जाळण्याचा अधिकार नाही किवा त्यांचा निर्घृणपणे छळ करून त्यांना नष्ट करून टाकण्याचाही अधिकार नाही. लोकांच{ तार्किक चर्चा करुन तिच्या चुका दाखवू शकतात. कारण इस्लामवर कोणाही व्यक्तीचा अगर वर्गांचा एकाधिकार नसून ज्यांना धर्माचे संपूर्ण ज्ञान प्राप्त आहे व जे जीवनातील व्यवहारी समस्या सोडविण्यासाठी आपली आवडनिवड बाजूला ठेवून निःपक्षपातीपणाने धार्मिक दृष्टिकोन व्यक्त करु शकतात, अशाच व्यक्तींना धर्माच्या संबंधात अधिकार प्राप्त असतो.
इस्लामी व्यवस्थेत उलेमांना म्हणजे इस्लामी कायदेतज्ञांना प्रभुत्व असेल व ते सर्व उच्च पदावर आरुढ असतील असा इस्लामी व्यवस्थेचा अर्थ कदापिही नाही. इस्लामी व्यवस्था स्थापन झाल्याने जो मुख्य बदल निर्माण होतो तो केवळ इतकाच की इस्लामी शरिअत अथवा ईश्वरी कायद्याच्या मूळ पायावरच शासन पद्धत उभारलेली असते. याखेरीज अन्य कसलाही बदल होत नाही. इंजिनीयर व डॉक्टर आपले काम पुरेपूर रीतीने करीत असतात. तसेच अर्थशास्त्रज्ञही आपल्या क्षेत्रात क्रियाशील असतात. होय एक फरक नक्कीच होतो, तो म्हणजे त्याच्या आर्थिक उलाढालींच्या मर्यादा, इस्लामी अर्थपद्धतीच्या प्रकाशात ठरविल्या जातात व त्याच्याच सहाय्याने ते आपल्या आर्थिक नीतीच्या रुपरेषा आखत असतात.
इतिहास या गोष्टीस साक्ष आहे की इस्लामी श्रद्धा व इस्लामी राज्य आणि विज्ञान व त्याचे सिद्धान्त लागू करण्याच्या बाबतीत कधीही टक्कर अथवा झुंज झाली नाही. इस्लामी इतिहासात, कोणाही विज्ञानशास्त्राला एखाद्या संशोधनाकरिता कधीही जिवंत जाळले गेले नाही व कोणालाही अशा अपराधाखातर कठोर यातना दिल्या गेल्या नाहीत. विज्ञान व इस्लामच्या या मूलभूत श्रद्धेच्या दरम्यान या संपूर्ण सृष्टीचा निर्माता केवळ एक ईश्वर आहे ही गोष्ट खोटी नाही. म्हणूनच इस्लाम मानवाला आकाश (अंतरिक्ष) व जमीन याचे अवलोकन व अभ्यास करण्याचे पुन्हा पुन्हा आवाहन करतो जेणेकरुन आपल्याला सान्निध्य मिळवावे. या सृष्टीनिरीक्षणामुळेच पश्चिमेतील अनेक असे वैज्ञानिक जे सुरुवातीला ईश्वराचे अस्तित्व मानत नव्हते आता ईश्वराचे अस्तित्व मान्य करतात.
आपल्या अनुयायांना निरीश्वरवादाकडे झुकण्यास भाग पाडणारी युरोपियन चर्चप्रमाणे कोणतीही व्यवस्था इस्लामध्ये नाही, हे आम्ही वर सांगितलेलेच आहे. असे असतानाही काही लोक जेव्हा इस्लामी देशात निरीश्वरवादाचा प्रचार करताना दिसतात, तेव्हा आमच्या मनात असा प्रश्न उभा राहतो की, शेवटी या लोकांना हवे तरी काय? हे लोक खरे तर आपल्या भूतपूर्व वसाहतवादी धन्याचे अंधानुकरण करणारे लोक आहेत. असे अंधानुकरण करताना धर्मावर व धार्मिक उपासनांवर उलटसुलट टीका-टिपणी करण्याचे व मुस्लिमांना धर्मविन्मुख बनविण्याचे उघड स्वातंत्र्य दिले जावे, असे त्यांना हवे आहे. यालाच ते विचारस्वातंत्र्य असे गोंडस नाव देतात.
याचकरिता तर युरोपवासियांनी आपल्या धर्माविरुद्ध लढा दिला होता की त्यांना धर्माच्या दडपणापासून व त्याने पसरविलेल्या अंधविश्वासातून त्यांची सुटका व्हावी व त्यांना खऱ्या अर्थाने वैचारिक स्वातंत्र्य प्राप्त व्हावे. अशा रितीने ते लोक आपल्या कार्यांत काही अंशी बाजूला होते व तसे करण्यास विवश होते. इस्लाममध्ये चर्चप्रमाणे दडपशाही करणारी यंत्रणा नाही, तसेच अंधविश्वासालाही वाव नाही. पुढे जाऊन तर तो माणसाला अशी सर्व स्वातंत्र्ये देतो जी त्याच्यासाठी आवश्यक आहेत. ज्याच्या नावाने आमचे हे तथाकथित प्रगतिवादी इतका आरडाओरडा करताना दिसतात, शेवटी याचे कारण तरी काय? इस्लामवर हे लोक इतके रुष्ट का झाले आहेत?
विचारस्वातंत्र्याचा ध्वज धारण करणाऱ्या या कथित लोकांना, कसलेही विशेष स्वारस्य नाही, हीच गोष्ट सत्य आहे. त्याच्या आडून समाजात नैतिक अधःपतन घडवून आणून स्वैर लैंगिक अराजकतेचा रोग लावणे हा त्यांचा वास्तविक उद्देश आहे. आपले घृणास्पद उद्दिष्ट झाकण्यासाठीच ते आपल्या विचार स्वातंत्र्याची घोषणा जोरजोरात देत असतात. धर्म व नीती यांच्या विरुद्ध या लोकांनी जो घृणास्पद लढा सुरू केला आहे त्यामध्ये विचारस्वातंत्र्याच्या घोषणेचा हेतू केवळ इतरांची फसगत करण्याचा आहे. इस्लाम मानवाच्या विचारावर बंधने घालतो म्हणून हे लोक इस्लामचा विरोध करीत आहेत असे नाही. धर्म मानवजातीला खालच्या दर्जाच्या व नीच विकारवादापासून व विचारांच्या दास्यत्वातून मुक्त करु इच्छितो. हीच गोष्ट या उनाड प्रवृत्तीच्या प्रेमिकांना पसंत नाही व तेच त्यांच्या धर्मविरोधाचे मूळ कारण आहे.
इस्लामवर हुकूमशाहीचा आरोप
विचारस्वातंत्र्याचे समर्थन करणारे असाही आरोप करीत असतात की इस्लामची राजकीय पद्धत वास्तवात एक हुकूमशाही पद्धत आहे. त्यात राज्याला व्यापक अधिकार असतात व राज्य अशा अधिकाराचा धर्माच्या नावाखाली निस्संकोचपणे उपयोग करीत असतो व धर्मांधपणामुळे अविचाराने लोक स्वतःला ईश्वरी कायद्यांच्या स्वाधीन करुन टाकतात. इस्लामी राज्याच्या हातात सत्तेचे असे केंद्रीकरण झाल्याने हुकूशाहीचा जन्म होतो. त्यामुळे एक अशी व्यवस्था आस्तित्वात येते ज्यामध्ये जनतेचा दर्जा गुलामापेक्षा अधिक काही नसतो. जनतेला आपल्या बऱ्यावाईटाबद्दल विचार करण्याचा, समजण्याचा तसेच आपले मत सांगण्याचा व एखादा निर्णय घेण्याचा अधिकार मुळातच प्राप्त नसतो. त्यांचे स्वातंत्र्य कायमचे हिरावून घेतले जाते व त्यानंतर शासनाच्या अत्याचाराविरुद्ध आवाज उठविण्याचे धैर्यच कोणात उरत नाही. एखाद्या दुर्दैवी माणसाने तसा प्रयत्न केलाच तर त्याला धर्माविरुद्ध व ईश्वराविरुद्ध बंड करणारा असे म्हणून गप्प केले जाते.
या आरोपातील तथ्यांश
या निराधार आरोपाचे सर्वोकृष्ट उत्तर खुद्द कुरआननेच दिले आहे. एकेठिकाणी असे सांगितले गेले आहे,
‘‘त्यांची प्रत्येक कृती आपापसात सल्लामसतीने ठरविली जाते.’’ (कुरआन ४२:३८)
एकेठिकाणी असे आले आहे,
‘‘व जेव्हा तुम्ही लोकांमध्ये निर्णय घ्याल तेव्हा न्यायाने करा.’’ (कुरआन ४:५८)
पहिले खलीफा माननीय अबू बक्र सिद्दीक (र) यांनी सांगितले की, ‘व मी जर अल्लाहची व प्रेषित मुहम्मद (स) यांची अवज्ञा केली तर माझ्या आज्ञेचे पालन करणे तुमच्यावर बंधनकारक नाही.’
दुसरे खलीफा माननीय उमर (र) यांनी जेव्हा म्हटले, ‘जर तुम्हाला माझ्यात कसलाही दोष दिसला तर तो दुरुस्त करा’
यावर एका व्यक्तीने म्हटले की, ‘ईश्वराची शपथ! आम्हाला तुमच्यात कसलाही दोष आढळला असता तर आमच्या तलवारीने तो आम्ही दुरुस्त करुन टाकला असता.’
इस्लामच्या अशा शिकवणीमध्ये व त्याच्या अनुयायांच्या अशा उघड उदाहरणांमध्ये या निराधार आरोपात कसलेही तथ्य असल्याचे आढळून येते काय?
धर्मांच्या नावावर अनेकवेळा दडपशाही करण्यात आली हा इतिहास आहे व आजसुद्धा त्याच्या नावाने अनेक जुलूम केले जात आहेत. परंतु हे सर्व जुलूम व अत्याचार खरोखरच धर्मांसाठी केले जात आहेत काय? हिटलरची हुकूमशाही धर्मावर आधारलेली होती काय? स्टालिन एक जुलमी व अत्याचारी हुकूमशहा होता व त्याचे शासन एक सैनिकी राज्य होते ही गोष्ट आज रशियात उघडपणे मान्य केली जाते. मग स्टालिनचे शासन धर्माधिष्ठित होते काय? माऊत्सेतुंग असो की फ्रॅन्को, दक्षिण आफ्रिकेचा डॉक्टर म्लान असो की राष्ट्रवादी चीनचा चँग-कै-शैक असो. हे सर्व हुकूमशहा धर्मांच्या आधारावर सत्तारुढ होते काय? सत्य असे आहे की विसाव्या शतकातील माणसाने आध्यात्मिक क्रूरपणा पासून तर सुटका करून घेतली आहे पण अजूनही तो हुकूमशाहीच्या व दडपशाहीच्या अतिभयानक व घृणास्पद अशा स्वरुपाला बळी पडला आहे. त्यावर माणसांची दिशाभूल करण्यासाठी व त्यांना मूर्ख बनविण्यासाठी तऱ्हेतऱ्हेच्या गोंडस नावांची लेबले लावली गेली आहेत. एकेकाळी धर्मांना जे पावित्र्य होते तसे पावित्र्य आजही त्यांना प्राप्त आहे.
कोणीही बुद्धिवान माणूस हुकूमशाहीचे समर्थन करु शकत नाही व ती योग्य आहे असेही समजू शकत नाही. उत्तमातील उत्तम कायद्यांनाही विकृत करून व त्यांच्यात दोष निर्माण करुन स्वतःच्या स्वार्थांसाठी व उद्दिष्टांसाठी, यंत्रासारखा त्याचा वापर केला जाऊ शकतो. यावरून हे स्पष्ट होते की दोष त्या कायद्यांचा नसून त्या स्वार्थांध व्यक्तींचा आहे जे आपले घृणास्पद हेतू झाकण्यासाठी त्याच्या नावाचा वापर करतात.
फ्रान्सच्या क्रांतीच्या वेळी स्वातंत्र्याच्या नावाने अतिघृणास्पद व हिडीस अत्याचार केले गेले. आम्ही अशा अत्याचारांचा आडोसा घेऊन संपूर्ण स्वातंत्र्य चळवळीस विरोध करावा, असा याचा अर्थ कदापिही होत नाही. याचप्रमाणे इतिहासात कायदा व घटना या नावावर शेकडो निरपराध लोकांना अनेकवेळा तुरुंगात डांबले गेले, त्यांचा छळ केला गेला. त्यांना ठेचून काढण्याचा व दडपण्याचा प्रयत्न केला गेला, पण या सर्व गोष्टी, कायदा व घटना निरर्थक असून त्यांना नष्ट करु टाकण्यात यावे, असे म्हणण्यास पुरेशा आहेत काय? त्याचप्रमाणे जर एखाद्या देशात धर्माच्या नावाखाली दडपशाही चालली असेल तर केवळ एवढ्यासाठी आम्ही जीवनातून धर्म बाजूला काढून फेकून द्यावयास हवा काय? एखादा धर्म जर अन्याय, अत्याचार व क्रूरपणावर आधारलेला असेल तर अशा धर्माचा निस्संशयपणे त्यागच करणे अधिक चांगले आहे. पण इस्लामप्रमाणे जो धर्मन्याय शिकवितो व सर्व प्रकारचे अत्याचार नष्ट करु इच्छितो, तर त्याचा विरोध करण्यात कसले औचित्य आहे? इस्लामने केवळ मुस्लिमांमध्येच न्यायाची श्रेष्ठ व पवित्र उदाहरणे घालून दिली असे नाही तर, इस्लामने त्याच्या कट्टर शत्रूंच्या बाबतीतही न्यायाची अशी तेजस्वी परंपरा स्थापन केली आहे की त्यासारखे उदाहरण शोधूनही सापडत नाही.
दडपशाहीवर सर्वोत्तम उपाय
लोकांच्या मनामध्ये अल्लाहवरील इमान व श्रद्धा निर्माण करणे हा दडपशाहीला तोंड देण्याचा सर्वांत उत्कृष्ठ मार्ग आहे. तसेच त्यांना इतरांच्या स्वातंत्र्याचा (हक्काचा) आदर करण्यास शिकविले जावे. त्यांच्या रक्षणाची हमी खुद्द धर्मानेच दिली आहे. अशा प्रकारच्या ईश्वरवादी समाजातील व्यक्ती शासनाला आपल्या मर्यादांचे उल्लंघन करुन इतरांवर अत्याचार करण्याची परवानगी देऊच शकत नाहीत. इस्लामने जशी न्यायपूर्ण जीवनपद्धत स्थापन करुन दडपशाहीच्या विरोधावर भर दिला आहे, या प्रकारचे उदाहरण अन्य जीवनपद्धतीत आढळत नाही. इस्लाम जनतेवर हे कर्तव्य सोपवितो की शासनाने त्यांच्यावर जुलूम, अत्याचार केले तर त्याला सुधारण्याचा प्रयत्न करावयास हवा.
इस्लामचे प्रेषित मुहम्मद (स) यांचे असे सांगणे आहे, ‘‘तुम्हापैकी कोणी वाईट कृत्य पाहिले तर ते सुधारून टाका.’’ (बुखारी, मुस्लिम)
आणखी एकेसमयी प्रेषित मुहम्मद (स) यांनी सांगितले, ‘जुलमी शासकासमोर सत्य गोष्ट बोलणे, अल्लाहसमीप सर्वांत मोठे जिहाद आहे.’
जीवनातील हेच ते बहूमूल्य नियम होते, जे समजून घेतल्यानंतर लोकांना तिसरे खलीफा माननीय उस्मान (र) यांच्या संबंधात ते सरळ मार्गापासून ढळल्याचे जेव्हा लोकांना समजून आले तेव्हा ते त्यांच्याविरुद्ध उठले. त्यांनी केलेल्या या उठावामुळे बिघाडात आणखी वाढच झाली, ही गोष्ट वेगळी आहे.
शेवटी आम्ही आमच्या प्रगतिवादी मित्रांना हे सांगू इच्छितो की वास्तविक स्वातंत्र्य धर्माचा त्याग करण्यात नसून त्याचा समावेश आम जनतेमध्ये अन्याय व अत्याचार सहन न करण्याची भावना निर्माण करण्यात आहे. तसेच कोणी तसे करताना आढळल्यास त्याची सुधारणा करण्यात आहे. क्रांतीची हीच भावना इस्लामचा एक विशिष्ट गुण आहे.