माननीय अब्दुल्लाह इब्ने उमर (रजि.) यांच्या कथनानुसार, पैगंबर मुहम्मद (स.) यांनी सांगितले, ‘‘अल्लाह दासाचा पश्चात्ताप शेवटच्या श्वासापूर्वीपर्यंत कबूल करतो.’’ (हदीस : तिर्मिजी)

स्पष्टीकरण : जर एखाद्याने आपले संपूर्ण जीवन दुष्कर्मांत व्यतीत केले असेल परंतु 

मृत्यूपूर्वीच्या बेशुद्धावस्थेअगोदर त्याने खऱ्या मनाने अल्लाहपाशी पश्चात्ताप व्यक्त केला तर सर्व पाप धुतले जातील. शेवटचा श्वास घेण्यापूर्वीच्या अवस्थेत (म्हणजे प्राण निघून जाण्याच्या स्थितीत), त्या वेळी जर क्षमा मागील तर त्याला क्षमा केली जाणार नाही. म्हणूनच मरण डोळ्यांपुढे दिसण्यापूर्वी मनुष्याने पश्चात्ताप व्यक्त करावा.

माननीय इब्ने यसार (रजि.) यांच्या कथनानुसार, पैगंबर मुहम्मद (स.) यांनी सांगितले, ‘‘लोकहो! अल्लाहपाशी आपल्या दुष्कर्मांची क्षमा मागा आणि त्याच्याकडे परता. मला पाहा, मी दिवसातून शंभर-शंभर वेळा अल्लाहपाशी मुक्तीची दुआ करतो.’’ (हदीस : मुस्लिम)

माननीय अबू जर गिफ्फारी (रजि.) यांच्या कथनानुसार, पैगंबर मुहम्मद (स.) यांनी सांगितले की अल्लाह म्हणतो, ‘‘माझ्या दासांनो! मी स्वत:वर अन्यायाला निषिद्ध केले आहे, तेव्हा तुम्हीदेखील एकमेकांवर अन्याय करण्यास निषिद्ध समजा. माझ्या भक्तांनो! तुमच्यापैकी प्रत्येकजण मार्गभ्रष्ट आहे त्या मनुष्याव्यतिरिक्त ज्याला मी उपदेश करीन. माझ्याकडे उपदेशाची दुआ मागा तेव्हा मी तुम्हाला उपदेश करीन. माझ्या दासांनो! तुमच्यापैकी प्रत्येकजण उपाशी आहे त्या मनुष्याव्यतिरिक्त ज्याला मी भोजन देईन. तुम्ही माझ्यापाशी रोजी मागा, तेव्हा मी तुम्हाला जेऊ घालीन. माझ्या भक्तांनो! तुमच्यापैकी प्रत्येकजण विवस्त्र आहे त्या मनुष्याव्यतरिक्त ज्याला मी वस्त्र परिधान करीन. तुम्ही माझ्याकडे वस्त्र मागा, मी तुम्हाला वस्त्र नेसवीन. माझ्या भक्तांनो! तुम्ही रात्री आणि दिवसा दुष्कर्म करता आणि मी सर्व दुष्कर्म क्षमा करू शकतो, तेव्हा माझ्यापाशी क्षमा मागा, मी तुम्हाला क्षमा करीन.’’ (हदीस : मुस्लिम)

मानवावर प्रेम

माननीय अबू जर गिफारी (रजि.) यांच्या कथनानुसार, मी पैगंबर मुहम्मद (स.) यांना विचारले, ‘‘कोणते काम उत्तम व उच्च दर्जाचे आहे?’’ पैगंबर म्हणाले, ‘‘अल्लाहवर ईमान बाळगणे आणि अल्लाहच्या मार्गात जिहाद (धर्मयुद्ध, प्रयत्नांची पराकाष्ठा) करणे.’’ मी विचारले, ‘‘कोणत्या प्रकारचे गुलाम मुक्त करणे अधिक चांगले आहे?’’ पैगंबर म्हणाले, ‘‘अशा गुलामांना मुक्त करणे ज्यांची किंमत अधिक असेल आणि जे आपल्या मालकांच्या दृष्टीने उत्तम असतील.’’ मी विचारले, ‘‘जर हे मी करू शकलो नाही तर काय करू?’’ पैगंबर म्हणाले, ‘‘मग तुम्ही एखादे काम करणाऱ्याची मदत करा. अथवा त्या मनुष्याचे काम करा जो आपले काम उत्तमप्रकारे करू शकत नाही.’’ मी म्हणालो, ‘‘जर हे मी करू शकलो नाही तर?’’ पैगंबर म्हणाले, ‘‘लोकांना त्रास देऊ नका. हा तुमचा ‘सदका’ (दानधर्म) असेल, ज्याचा बदला तुम्हाला मिळेल.’’ (हदीस : बुखारी, मुस्लिम)

स्पष्टीकरण : ‘अल्लाहवर ईमान बाळगणे’ म्हणजे ‘दीने तौहीद’ म्हणजे इस्लामचा स्वीकार करणे. ‘जिहाद’चा अर्थ आहे जे लोक ‘दीने ह़क’ (इस्लाम) ला नष्ट करण्यासाठी तयार होतील त्यांचा सामना करणे. जर ते ‘दीन’ व त्याच्या अनुयायींना नष्ट करण्यासाठी तलवार उचलतील तर मुस्लिमाचे कर्तव्य आहे की त्यानेदेखील तलवार उचलावी आणि जाहीर करावे की ‘दीन’ आमचे प्राण आणि तुमच्या प्राणांपेक्षा अधिक मौल्यवान आहे. जर तुम्ही त्याचा वध कराल तर आम्ही तुमचा वध करू अथवा स्वत: मरण पत्करू.

अरबस्थानात गुलामीची प्रथा होती आणि अरबस्थानाच नव्हे तर त्या काळातील संपूर्ण सुसंस्कृत जगात ही निर्भत्र्सना आढळत होती. इस्लामचे जेव्हा पुनरागमन झाले तेव्हा त्याने मानवांना प्रोत्साहन देणे आणि मानवतेच्या समाजात सामील करण्यासाठी गुलामांच्या मुक्ततेला आपल्या कार्यक्रमात सामील केले आणि ते फार मोठे पुण्य असल्याचे निश्चित केले.

समाजातील गरजवंत लोकांची मदत करणे आणि एखाद्या मनुष्याचे काम करणे जे तो करू शकत नाही अथवा ओबडधोबड करीत आहे, फार मोठे पुण्य आहे.

पैगंबर मुहम्मद (स.) यांनी सांगितले, ‘‘जो मनुष्य इस्लाम स्वीकारलेल्या एखाद्या गुलामाला मुक्त करील तर अल्लाह त्या गुलामाच्या प्रत्येक अवयवाच्या बदल्यात त्या मनुष्याचा प्रत्येक अवयव नरकाच्या आगीपासून सुरक्षित करील.’’ (हदीस : बुखारी, मुस्लिम)